این قلعه در ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن و در میان درختان بلند و سرسبز واقع شده است. برای بازدید از این مکان، باید مسیری نسبتا دشوار را طی کنید، چرا که حدود ۱۰۰۰ پله سنگی را باید پیمایش کنید. قلعه رودخان به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری فومن، در سال ۱۳۵۴ به ثبت آثار ملی ایران درآمد.
این قلعه زیبا در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن و نزدیک روستای رودخان، بر فراز ارتفاعات جنگلی منطقه حیدرآلات و در دل جنگل‌های انبوه قرار دارد. ارتفاع این قلعه از سطح دریا بین ۶۵۵ تا ۷۱۵ متر متغیر است.
آدرس: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن، بالای روستای رودخان
فاصله رشت تا قلعه رودخان: ۵۳ کیلومتر
فاصله انزلی تا قلعه رودخان: ۱۰۰ کیلومتر
فاصله فومن تا قلعه رودخان: ۳۰ کیلومتر
فاصله ماسوله تا قلعه رودخان: ۴۵ کیلومتر
فاصله چمخاله تا قلعه رودخان: ۱۱۷ کیلومتر
فاصله ساحل گیسوم تا قلعه رودخان: ۹۵ کیلومتر
بهترین مسیر دسترسی به قلعه رودخان
تنها مسیر برای دسترسی به قلعه رودخان فومن است. ابتدا باید خود را به فومن برسانید، بعد به سمت جاده روستای قلعه رودخان حرکت کنید. فاصله فومن تا قلعه رودخان حدودا ۲۵ کیلومتر است که تقریبا ۴۰ دقیقه زمان می‌برد.
در مسیر خود از روستاهای مختلفی از جمله روستای گشت، کرد محله، گوراب پس و… رد خواهید شد و در نهایت به روستای قلعه رودخان می‌رسید. پس از گذشتن از حیدرآلات، پارکینگ این بنای تاریخی را در پای کوه می‌بینید.
اطلاعات بازدید از قلعه
اطلاعات کلی که لازم است درباره خرید بلیط و ساعت کاری قلعه رودخان بدانید در این قسمت به شما توضیح می‌دهم:
بلیط ورودی قلعه رودخان
هزینه بازدید از قلعه رودخان گیلان به دو بخش تقسیم می‌شود: اول هزینه ورودی پارکینگ که به ازای ورود هم ماشین پرداخت می‌شود و دوم هزینه بلیط ورودی به قلعه رودخان است که بعد از پیمودن پله‌ها در ورودی قلعه قابل تهیه است. برای خرید بلیط ورودی قلعه بهتر است پول نقد همراه داشته باشید تا در صورت نبود دستگاه کارت‌خوان، مجبور به برگشت آن همه پله نباشید!
ساعت بازدید از قلعه رودخان
ساعت بازدید قلعه رودخان همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۷:۳۰ است که البته در نیمه اول و دوم سال ممکن است کمی تغییر داشت باشد.
بهترین زمان بازدید از قلعه رودخان گیلان
اگر بخواهم قلعه رودخان فومن را در فصول مختلف سال بررسی کنم، به شما پیشنهاد می‌کنم فصل بهار یا پاییز را انتخاب کنید. در بهار، سرسبزی جنگل و هوای مطلوب بهاری پذیرای گردشگران خواهد بود. در پاییز هم رنگ و لعاب رنگ‌های پاییزی جنگل به دل تصویر قلعه سنگی حسابی می‌نشیند.
تابستان هوای جنگل نسبت به بقیه بخش‌های گیلان بهتر است و گردشگران زیادی برای بازدید از قلعه به این شهر سفر می‌کنند اما حتما رطوبت زیاد هوا را در نظر داشته باشید.
تمام این حرف‌ها به این معنی نیست که در زمستان نمی‌توانید از قلعه رودخان بازدید کنید.
واقعیت این است که برف، باران و شرایط آب‌وهوایی شرایط جاده و بازدید را سخت خواهد کرد. قطعا زیبایی نشستن برف روی برج و باروی قلعه دیدن دارد اما خب آب‌وهوای خطرناک هم باید در کنار زیبایی و عظمت قلعه در نظر گرفت
قلعه رودخان چند پله دارد؟
پله‌های قلعه رودخان طی کاوش‌های باستان‌شناسی در کناره‌های برج‌ها و دیوار قلعه از زیر خاک سر بیرون آوردند که تعداد آن حدود ۹۳۵ پله است. با توجه به این تعداد، اسم قلعه هزار پله که به این بنای تاریخی نسبت داده‌اند اصلا بیراه نیست و کاملا به‌جاست
گشتی در قلعه رودخان فومن
بازدید از قلعه رودخان فومن به عنوان یکی از جاهای دیدنی گیلان نیاز به زمان، صبر و حوصله دارد. این بنای تاریخی عظیم از دو بخش اصلی ارگ و قورخانه تشکیل شده است که در گذشته هرکدام از این دو، ساختار و کاربرد متفاوتی داشتند. ارگ، محل استقرار شاه بود و قورخانه محل فعالیت‌های نظامی.
ورودی قلعه
بعد از پشت سر گذاشتن پله‌های قلعه رودخان گیلان، به یک در چوبی بسیار بزرگ خواهید رسید که ارتفاع آن بیش از سه متر است. این در چوبی یادآور دروازه ورودی شهرهای سریال بازی تاج و تخت است! بلند، بزرگ و قطعا با چندین سرباز محافظ در گذشته.
دو طرف ورودی قلعه، دو سکوی ۱.۵ متری وجود دارد که قد آن تا کمرتان می‌رسد و در گذشته محلی برای استقرار محافظان قلعه بوده است، اما الان دیگر جنگل، این سکوها را همرنگ خودش کرده و با دیدنشان می‌فهمید که با یک مکان متروکه طرف هستید.
درست بالای دروازه ورودی، کتیبه معروف قلعه قرار داشته که روی آن اطلاعاتی در مورد زمان مرمت بنا حک شده بود. دو طرف در ورودی دو برج عظیم و بلند استوانه‌ای شکل با چند پنجره و روزنه قرار گرفته است که باعث شده ورود به قلعه برای هیچ دشمنی به این راحتی‌ها نباشد.
پس از گذشتن از لنگه در، سوار ماشین زمان خواهید شد و درست در میان یک قلعه هم‌چون یک شهر قدم خواهید گذاشت. شاید اگر برای چند لحظه چشم‌هایتان را ببندید صدای هیاهوی مردم، رفت‌وآمد سربازان و تیز کردن شمشیرها را هم بشنوید که از گذشته در فضای قلعه به جا مانده است.
ورودی شما را به سمت یک راهرو با سکوهایی در دو طرف هدایت می‌کند که در گذشته محلی برای استراحت بوده است. از راهرو که بگذرید وارد محوطه قلعه خواهید شد و با چند پله سنگی به بخش‌های مختلف قلعه راه پیدا می‌کنید.
کتیبه معروف قلعه رودخان گیلان
همان‌طور که در بخش تاریخچه قلعه رودخان توضیح دادم، زمان ساخت دقیق قلعه مشخص نیست اما در رابطه با مرمت بنا، کتیبه‌ای معروف در سردر ورودی قلعه وجود داشت که روی آن این اطلاعات حک شده بود:
«این قلعه که به نام قلعه حسامی است، نخستین بار در سال ۹۱۸ تا سال ۹۲۱ هجری قمری به امر سلطان حسام‌الدین بن امیره دباج بن امیره علا الدین اسحقی تجدید بنا شد. این کتیبه را کمال‌الدین بن محمد گیلانی نوشت. عبارات آن از خان احمد شیروانی و تحریر آن از این حسین‌الخراسانی است
البته وقتی به قلعه رودخان سر زدید دنبال این کتیبه نگردید چون در حال حاضر این اثر ارزشمند تاریخی در موزه گنجینه رشت نگهداری می‌شود.
ارگ (شاه‌نشین)
ارگ یا بخش شاه‌نشین قلعه رودخان فومن در واقع مهم‌ترین بخش این بنا محسوب می‌شده که در قسمت غربی قرار گرفته و با آجر ساخته شده است. این بخش محل استقرار حاکم بوده که در بالاترین نقطه قلعه ساخته شده است و حدود ۲۰۰ متر از ورودی اصلی قلعه فاصله دارد.
ساختار بخش شاه‌نشین با سایر بخش‌های قلعه رودخان متفاوت است؛ به‌طور کلی از سه بخش پایینی (تحتانی)، بالایی (فوقانی) و یک تراس تشکیل شده است. فکرش را بکنید، حکمران قلعه در می‌توانست ساعت‌ها در تراس به تماشای هیاهوی قلعه و آرامش جنگل بنشیند.
متاسفانه گذر زمان چیز زیادی از شاه‌نشین معروف باقی نگذاشته است، اما بر اساس شواهد و بررسی‌های مختلف، در گذشته طبقه هم‌کف دارای دو اتاق و یک ایوان بوده و اتاق فوقانی از بیرون ظاهری نیمه‌استوانه‌ای و از درون ساختاری هشت ضلعی داشته است.
قورخانه، محلی برای فعالیت‌های نظامی
قورخانه دومین بخش اصلی قلعه رودخان فومن به‌شمار می‌رود که در واقع محلی برای فعالیت‌های نظامی در گذشته بوده است. کلمه قورخانه واژه‌ای ترکیبی از ترکی فارسی است که معنی اسلحه‌خانه یا محلی برای ساخت اسلحه و مهمات جنگی می‌دهد.
قورخانه در قسمت شرقی قلعه رودخان قرار گرفته است و بخش‌های مختلفی از جمله ۱۲ ورودی، زندان، در خروج اضطراری، حمام، آبریزگاه، قراول‌خانه و محلی برای اسکان سربازان ارشد دارد.
اگر نمی‌دانید قَراوُل‌‌خانه چیست، باید بگویم که این بناها خانه‌هایی دو طبقه با نورگیر و روزنه هستند که در گذشته برای تسلط به محیط اطراف قلعه ساخته شده بودند. از دیگر کاربردهای قراول‌خانه می‌توان به انبار اسلحه، محل نگهداری و توقف ارابه‌ها اشاره کرد.
با توجه به شرایطی که در بخش شرقی قلعه حکم‌فرما بوده، می‌توان حدس زد که این بخش نوعی پایگاه نظامی بوده و از اهمیت نظامی بالایی برخوردار بوده است.
برج‌های دیده‌بانی
دورتادور قلعه روخان گیلان برج‌های دیدبانی مرتفعی ساخته شده است که در نگاه اول در میان جنگل‌های سرسبز فومن نمایان می‌شوند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این قلعه دارای ۴۰ برج دیدبانی است که ساختار استوانه‌ای یکسانی داشته و از داخل فضایی هشت‌ضلعی دارند
هر کدام از برج‌ها اتاقی هشت‌ضلعی با طاق‌های گنبدی‌شکل هستند که دورتادور آن‌ها روزنه و پنجره‌های شیب‌دار ساخته‌اند. سقف گنبدی برج‌ها نگهبانان را از باد، باران و برف در امان نگه می‌داشت.
کاربرد روزنه‌های این بخش از قلعه، علاوه بر دیدبانی، سرازیر کردن مواد مذاب یا تیراندازی به دشمن بوده است تا هیچ دشمنی امکان نفوذ به قلعه نداشته باشد. بعضی از برج‌های دیدبانی دو طبقه با سقف چوبی هستند و در گذشته محلی برای راحتی سربازان در زمستان بوده‌اند.
آب انبار
چشمه آبی که در گذشته منبع تامین آب قلعه رودخان گیلان بوده در بخش غربی قلعه قرار دارد که آب مورد نیاز آن از ییلاق زردخونی به این آب‌انبار ریخته می‌شد. این آب‌انبار در گودترین قسمت قلعه قرار گرفته و مساحتی نزدیک به ۱۳۰ مترمربع دارد. با توجه به اهمیت آب‌انبار، برای حفاظت از این بخش، دو ردیف برج دیدبانی ساخته شده بود.
آب‌انبار قلعه رودخان بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ هجری شمسی خشک و پس از سال‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان احیا شد. در حال حاضر آب مورد نیاز قلعه و بازدیدکنندگان از طریق لوله‌های پلاستیکی به قلعه و محل آب‌انبار جدید انتقال پیدا می‌کند.
معرفی کلی قلعه رودخان گیلان
قلعه رودخان با ۵۶ برج و باروی عظیم سنگی، یکی از هزاران دژ مستحکمی است که ایرانیان برای در امان ماندن از حوادث روزگار بنا کرده‌اند. این قلعه یکی از جاهای دیدنی گیلان است که در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن قرار گرفته است. قلعه در دوران ساسانیان ساخته شده و در دوره سلجوقیان مرمت و بازسازی جدی داشته است.
عظمت این قلعه شگفت‌انگیز به حدی است که مرحوم دکتر ستوده، ایران‌شناس و پژوهشگر برجسته ایرانی آن را به «شهری آباد» تشبیه کرده است. این بنای تاریخی که در ساخت آن فقط از سنگ، آجر و چوب استفاده شده است، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری سنتی منطقه با ساختار دفاعی خاص است که در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت
قلعه رودخان، بزرگ‌ترین قلعه آجری ایران است که در بالاترین نقطه کوه، در میان جنگل‌های سرسبز و انبوه روستای رودخان قرار گرفته است و برای رسیدن به آن باید از هزاران پله در دل کوه بالا بروید. این قلعه در چنان موقعیت دنج و دور از دسترسی واقع شده است که برای بازدید از آن باید طی کردن هزارپله معروف را به جان بخرید.
تاریخچه قلعه رودخان گیلان: قلعه رودخان چند سال قدمت دارد؟
در مورد تاریخچه و قدمت قلعه رودخان ذکر شده که درگذشته گیلان به دو بخش «بی یه پس» (گیلان غربی) و «بی یه پیش» تقسیم می‌شد و فومن به عنوان مرکز گیلان غربی شناخته می‌شد. با توجه به موقعیت استراتژیک فومن، قلعه رودخان به‌عنوان دژی مستحکم با میلیون‌ها سنگ در ابعاد مختلف، آجر و چوب، برای حفاظت از منطقه ساخته شد.
البته با توجه به سن و سالی که قلعه رودخان دارد، در گذر زمان کاربری‌های مختلفی تجربه کرده است؛ گاهی پایگاه نظامی بود و گاهی هم مقری برای استقرار حکومت
شروع قصه قلعه رودخان کمی در هاله ابهام است؛ در متون تاریخی، اطلاعات دقیقی از زمان ساخت آن و قدمت قلعه رودخان وجود ندارد اما به‌طورکلی شواهد نشان می‌دهد که زمان ساخت این قلعه به دوران ساسانیان، همزمان با حمله اعراب به ایران برمی‌گردد. از زمان ساخت قلعه که بگذریم، جالب است بدانید که قلعه رودخان تا سال ۱۲۴۵ هجری قمری (۱۸۳۰ میلادی) هنوز کشف نشده بود! باورتان می‌شود؟
قلعه رودخان، آن هم با این عظمت! اولین بار، یک محقق و باستان‌شناس لهستانی به نام الکساندر بورجکوخودزکو[۱] در یادداشت‌های خود درباره ایران به این قلعه اشاره کرد و اولین قدم را در معرفی این بنای تاریخی را برداشت.
با توجه به تاریخچه قلعه رودخان و قدمت قلعه رودخان، چیزی که در طول این همه سال به چشم دیده، مرمت و بازسازی با ماجراجویی‌های بی‌شمار است. تجدید ساخت و مرمت قلعه رودخان گیلان در دوره سلجوقیان، به عنوان پایگاه مبارزات اسماعیلیون الموت انجام شد.
امیرحسام‌الدین دباج (مظفرالسلطان) فرمانروای بیه پس گیلان بود که به عنوان اولین مخالفین حکومت صفویه، از حاکم دوران سرپیچی کرد. امیرحسام که مدتی هم قلعه نام او را به دوش می‌کشید در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری مشغول مرمت و بازسازی قلعه رودخان شد. او بعد از مرمت قلعه، آن را به مقری برای مبارزات خود تبدیل کرد اما علی‌رغم موفقیت‌های کوچک و بزرگ خود، در نهایت دستگیر و در تبریز اعدام شد
در ادامه قدمت قلعه رودخان این نکته را هم ذکر کنیم که این اولین و آخرین دعوایی نبوده که قلعه رودخان درگیرش شده؛ هدایت خان، حاکم فومن هم در سال ۱۱۷۵ هجری قمری این بنا را برای مبارزه با کریم‌خان زند تعمیر کرد و قطعا چندین و چند ماجرای دیگر هم هست که ما از آن‌ها بی‌خبر هستیم.
الان هر آن‌چه که از قلعه رودخان باقی مانده، اهمیت تاریخی دارد و برای همین هم برای محلی‌ها و گردشگران، بخشی از جاهای دیدنی گیلان است. یک قسمت از این بقایا در قالب پارک جنگلی سنگچین و شن‌ریزی شده است
وجه تسمیه قلعه چیست؟
از تاریخچه قلعه رودخان گذشته نوبت به دلیل نامگذاری آن می‌رسد؛ البته که این قلعه سالخورده را در هر دوره، با یک نام صدا می‌کردند؛ گاهی قلعه هزار پله بوده که با صدها پله از زمین به آسمان وصل می‌شده، گاهی هم قلعه حسامی، سکسار، سگسار و یا حتی سگسال. وجه تسمیه قلعه حسامی به مرمت بنا توسط حسام‌الدین دباج اسحاقی برمی‌گردد و سگسال هم احتمالا اشاره به سال سگ دارد که قلعه در آن ساخته شده است
اما همان‌طور که تا اینجای کار متوجه شده‌اید، قلعه رودخان فومن قلعه‌ای است که کنار رودخانه قرار گرفته و همین موضوع منشا اصلی نامگذاری این بنای تاریخی است. این دژ عظیم در گذشته با نام‌هایی مثل دژ رودگان یا روگان شناخته می‌شد که به معنی دژی در کنار رودخانه بود اما بعدها به نام قلعه رودخان، یعنی قلعه‌ای که در نزدیکی رودخانه قرار دارد، تغییر پیدا کرد.
این قلعه در زبان گیلکی به اسم «رودخان قلعه» و در زبان تالشی به اسم «قله روخون» معروف است، پس اگر از بومی‌های منطقه این اسم‌ها را شنیدید تعجب نکنید
نگاهی به معماری قلعه رودخان فومن
اگر بخواهم درباره معماری شگفت‌انگیز قلعه رودخان گیلان صحبت کنم باید چند ساعتی وقتتان را بگیرم… این قلعه در فضایی به مساحت ۲.۶ هکتار به طول ۵۰۰ متر ساخته شده است که ارتفاع قلعه رودخان و بلندای برج و باروها حدودا به ۱۵۰۰ متر هم می‌رسد.
بخش شرقی
بخش شرقی شامل همان بخش قورخانه می‌شود که قبلا به شما معرفی کردم. این بخش در واقع پایگاه نظامی قلعه به‌شمار می‌رفته که شامل بخش‌های مختلفی از جمله ورودی، زندان، در خروج اضطراری، حمام، آبریزگاه، قراول‌خانه و محلی برای اسکان سربازان ارشد بوده است.
بخش میانی
بخش میانی پایین‌ترین سطح قلعه است که بین دو تپه قرار گرفته است.
بخش غربی
بخش غربی روی شیب تند کوه قرار گرفته که شاه‌نشین و محل استقرار حکمران بوده است
معماری نفوذناپذیر قلعه رودخان فومن
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد قلعه رودخان فومن گیلان، نفوذناپذیر بودن آن است. موقعیت ساخت و معماری قلعه به گونه‌ای بوده که هیچ دشمنی در طول این همه سال به آن نفوذ نکرده است. عوامل زیادی بر روی مقاومت قلعه اثرگذار است اما چهار ویژگی دفاعی که باعث شده دست هیچ دشمنی به قلعه نرسد این موارد است:
- وجود روخانه پرآب قلعه رودخان که مانع حرکت سربازان می‌شد.
- فراز و نشیب جنگل با انبوهی از درختان کهنسال که شرایط پیش‌روی را سخت می‌کرد.
- ارتفاع قلعه رودخان که در بالاترین نقطه منطقه ساخته شده بود.
- در نهایت وجود آن همه برج و باروی مرتفع کار را برای دشمنان سخت‌ترمی‌کرد.
